گفته بودیم که دوران امام کاظم تا امام هادی علیهم السلام «دوره ی ترویج دین و فرهنگ سازی عمومی اسلام ناب»ـه.¹ اما در دوره ی امام جواد علیه السلام، شاخصه هایی که وجود داره به این شرحه:

• اثبات امامت با وجود خردسالی
• حضور پرهیزگارانه ی امام در دربار مأمون و پیروزی شکوهمندانه در مناظره ها و تشکیل نهاد وکالت و سفارش در بین شیعیان
• پاسخ به سؤال های فقهی و اعتقادی به صورت مکاتبه ای
• پیروزی در مناظره ها و حل شبهات در سطح عمومی

نکته ی قابل توجه اینه که در عصر امام رضا علیه السلام، ترجمه ی کتب ملل غیر مسلمان رواج پیدا کرده بود و این باعث رواج شبهات و ایجاد دیگر مشکلاتی بین مسلمونا شد. در کتاب «نقش امام رضا علیه السلام در حدیث شیعه» اومده:

عصری را که امام رضا در آن زندگی می کرد، «عصر طلایی» می نامند. به طوری که گفته می شود در این دوره، علم و معرفت رواج پیدا کرد و تمسک به عقل و منطق در امور دینی و سازش دادن مذهب با فلسفه طبق عقاید معتزله آغاز گردید.» یکی از عواملی که باعث رواج علم و معرفت شد، ترجمه ی کتب یونانی، هندی و... بود که باعث انتقال فرهنگ یونان و عقاید یهود و مسیحیت به جهان اسلام گردید. ترجمه از دوران امویان آغاز گردید و در دوران بنی عباس؛ یعنی، زمان منصور تا عهد مأمون به نهایت کمال خود رسید.²
ترجمه ی کتب از زبان های مختلف که حاوی عقاید ملل گوناگون غیر مسلمان بود باعث پیامدهای مهم و گوناگونی برای مسلمانان شد، زیرا در بین مترجمان غیر مسلمان، افراد متعصب زیادی وجود داشتند که سعی کردند افکار فاسد خود را در میان مسلمانان نشر دهند و جوانان را به انحراف بکشانند.³

در این شرایط، امام جواد علیه السلام با استفاده از فرصت هایی که به صورت مناظره در اختیار داشت⁴، به رفع شبهات و ارائه ی سیره ی پیامبر صلی الله علیه و آله در مقابل اعمال خلاف شرع دربار می پرداخت. در کتاب «تدبری در سیره ی تاریخی اهل بیت علیهم السلام» اومده:

امام جواد علیه السلام در این مناظره ها می کوشیدند تا مفاهیم صحیح دین را به مردم منتقل کنند و بسیاری از انحراف های به وجود آمده را از بین ببرند. در همین مناظره ها است که احادیث جعلی در مناقب و فضائل خلیفه ی اول و دوم را با استناد به قرآن و دلایل عقلی رد کردند. با دقت در روایات فقهی ایشان و گستره ی مناظراتشان با یحیی بن اکثم، قاضی القضات خلیفه عباسی، به خوبی می توان دریافت که در این دوره، فقه شیعه به ریزترین مسائل و احکام وارد شده است.⁵

منابع:
1- الهی زاده، حسین. تدبری در سیره ی تاریخی اهل بیت علیهم السلام. مشهد: به نشر. اول: 1390.
2- محبی پور، صغری. نقش امام رضا علیه السلام در حدیث شیعه. تهران: شرکت پاچ و نشر بین الملل. اول: 1388.

__________
1- رک: نقش امام هادی علیه السلام در اسلام
2- ص17.
3- ص18.
4- از باب عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد!
5- ص122.

در ادامه ی مطلب می تونید نمودار نقش امام هادی علیه السلام رو ببینید: